Kan ar paperer (La chanson du papetier)

Kan ar paperer  ( La chanson du papetier)

  Yann ar gwenn chañsoner brudet a vro Dreger en deus savet ur bern kanaouennoù. Houmañ a zo e stumm un disput etre daou zen. Pilhaouerien a oa brudet kaer er vro hag o doa afer da berc’henn ar milinoù paper a brene dezho ar pilhoù d’ober youd paper. E- leizh a vilinoù paper a oa kostez Montroulez hag ar bilahouerien a oa paotred ar Fouilhez anezho, anavezet dre ar vro holl.  
Disput etre ur paperer hag ur pilhaouer
 
 
 
Kavet em eus ur matier a zo ekselant
Evit formiñ un disput hervez va santimant
War sujet ar pilhaouer hag ar bapererien
Abalamour d’o etat ha d’o antretien.
 
Ar pilhaouer da gomañs a rank mont da vale
Deus an eil barez d’eben, deus an eil ti d’egile
A-hed ar pemzek devezh da zastum ar sammoù
Da vevañ er baourentez, da lojañ er c’holo[1].
 
Ar paperer
 
Ha ni er vilin-paper a zo prizonierien
Ken atentif hag ar mor o pilat e c’hourlen
Emañ pep hini ac’hanomp fidel en e etad[2]
Abred deus ar mintin hag eus noz diwezhat.
 
Ar pilhaouer
 
D’ar c’houlz ha ma vez ouzh taol o tebriñ, oc’h evañ
O vont d’an ostaliri pa gerez da roulañ
E vemp en estremite o vesk an dour hag ar fank
O fournis dit labour da c’hounit da arc’hant.
 
Ar paperer
 
Petra ‘zo kaoz ma soufrez kement a baourentez
Ha kement a vicherioù hag a gomzez aze
Panevet ma profitez ha ma c’heus gonit mat,
Me a zo sur e teufez da renoñs da etad.
 
Ar pilhaouer
 
Ma vez ni en ur glevfe da renons d’an etad,
Dre va feiz a bilhaouer, te a vez rentet plat ;
Ne rafez ket a regalioù nag evañ kalz a win :
Evel ma vank ar pilhoù ne val ken ar velin.
 
Ar paperer
 
Ne vo ket se a ampech ar velin da valañ,
Rak re a bilhaouerien a zo dre ar vro-mañ
Hag en istant ma vanki, daou all a deuo e plas,
Hag ez ay da damm bara gant da vignoned bras.
 
Ar pilhaouer
 
Pa errufomp er velin ha pa ‘maomp disammet,
Ar mestr a deui da bouezhañ ha ni a yel da sellet,
Hag omp sur e tegaso kant da bevar ugent ;
Diwar ar samm a dri c’hant e savo tri ugent.
 
Ar paperer
 
Ha te a zo bet gwelet en hent o tisammañ,
El lec’h ma welez ur poull, en digarez dresañ,
O c’hlebiañ finamant ar c’hreiz eus da sac’had,
Ha deomp-ni d’o faeañ keit ha pa vent sec’h mat.
 
Ar pilhaouer
 
En em glevomp asamblez da laret un taol kaer ;
Unan ac’hanomp zo fripon hag un all a zo  laer ;
Tachomp d’en em glevet evel kamaraded ;
Etre ma pado labour e c’honefomp hor boued.
 
Ar paperer
 
Panevet ma ven re bell, em bije espliket
Un nombr a etadourien hag a artisaned,
Pere a vev eselant hepken gant ar paper,
O deus mui a estim e kêr ha war ar maez.
 

[1] Golo : plouz
[2] Etad : micher

Trésors d'archives > Brezhoneg > Yann Even

Témoignage sur la mine d'antimoine de Kerdevot

Jean René EVEN

 

Ce texte est extrait de la revue bilingue « Evid ar Brezhoneg ». Il fut publié en 1975.
Il contient une brève introduction sur l’histoire de la découverte de l’antimoine à Kerdévot.
Il se poursuit par l’interview d’un ancien mineur Jean-René Even  qui habitait Kerroué-Kerfeunteun mais qui était originaire d’Ergué-Gabéric.

 

E 1911 eo, ez eo bet diskoachet, dre zegouezh, an danvez-mañ: ar stibiom
(antimoine), e Kerzevod, en Erge-Vras, e-kichen Kemper. Un deiz ma oa tud ar gêr o tennañ mein er parkeier, ez eus bet kavet unan a oa ponneroc’h eget ar re all, ha den ne ouie perak. E-pad ur mare, e voe implijet ar maen-se gant paotred ar vro evid c’hoari da biv e oa an hini kreñvañ da zibradañ anezhañ. Un deiz avat, e voe torret a-dammoù, tammoù liv glas, lintrus. Perc’henn an douaroù a c’houlennas gant ur mignon dezhañ, barrek war ar vaenoniezh, petra a oa anezhañ : stibiom oa. Ha setu ma krogas ar pigelloù hag ar palioù da dennañ douar ha da gleuzañ er vengleuz. Tregont micherour ha goude ouzhpenn hanter-kant a zeuas da labourat e-barzh. An holl ne oant ket eus ar vro, Spagnoliz a oa zcken, med kalz anezho a oa eus kichen Kemper, evel Yann Even eus Kerfeunteun. Harz-labour zo bet ur wech e-touesk ar vengleuzerion a laboure evid ur gompagnunezh eus Paris. E 1916, ez echuas ar c’havr a gase an douar d’al laez da voned en-dro, E 1921, e krogas al labour adarre, beteg 1928. Abaoe ne vez ket mui tennet netra eus mengleuz Kerzevod.
 
Yann Even Pevare e oac’h o labourat aze ?
A-raok ar brezel pevarzeg e oa, ha ne oan ket tregont vloaz c’hoazh, ha bremañ on dek ha pevar-ugent. Aet on kozh, paotr ! E-pad daou vloaz ‘m eus labouret aze.
 
Eus pelec’h e oa an dud laboure ganeoc’h ?
Me zeue eus Kervern, med an holl ne zeuent ket eus an Erge-vras. Bez e oa estrañjourion ivez, eus Sant-Malo, eus ar Frañs ha Spagnoled a oa : Unan eus an toulloù er vengleuz zo bet anvet ToulI ar Spagnoled.
 
Hag al labour, penaos e oa?
Penaos e oa an devezh ? Ni a laboure e-pad seizh-eizh eur, med noz-deiz e laboure an dud, ha teir bandennad a oa. Me groge diouzh an noz ha betek ar mintin e labouren er vengleuz. E-giz-se e oa tu din ober war-dro ma zi-feurm e-pad an deiz. Tennañ douar a veze graet ganeomp hag e-barzh e oa ar stibiom. An douar-se a zeue d’al laez gant ar c’havr.
 
Ha peseurt liv e oa ar stibiom ?
Liv glas e oa, tost du. Ha goude, ne ‘m eus ket soñj re vad da belec’h e veze kaset. Aet on disoñj, paotr ! Da vro Maien gant an tren, me ‘gav din.
 
Penaos e oa an traoù e-barzh ar vengleuz ? Don e oa ?
Ur siminal a oa da ziskenn d’an traoñ hag aze ne oa ket sklaer, me ‘lavar dit, paotr. Med ut letern a veze gant peb hini, a yae en-dro gant karbur. Ya ‘vad. Don e oa, daou pe dri kilometr dindan an douar, tre beteg kêryann, ma ouzoc’h pelec’h emañ.
 
Ne oa ket dañjerus ?
Ne oa ket, nann. N’eus ket bet lazhet den morse. Ni ‘laboure evel gozed ha dour o tiverañ e peb lec’h Med ne oa ket paeet fall.
 
Pegement a veze roet deoc’h d’ar mare-se ?
Ne ‘m eus ket sonj, paotr. Kollet ‘m eus ma envor …war-dro ugent real evid an devezh.
Med paeet mat a-walc’h e oamp hag un tamm bara a veze roet deomp ive. Med kig-sall ne oa ket, nann.
 
Hag abaoe, an traoù zo cheñjet kalz ?
Ya ‘vad ! cheñchamant zo, sur al labour n’eo ket mui ken start hag a-raok. Mekanikoù zo bremañ e peb lec’h ha traktourien e-lec’h kezeg.
 
Hag an dud, cheñjet int ivez ?
An dud ? A, ya, kaezh N’int ket sirius ken. Gwechall e oa gwelloc’h an dud eget bremañ. Bremañ int aet elektrik ! Ar rod a dro re vuan.
 
Dastumet ha renket gant
Yann-Kel Kernalegenn,
niz bihan da Yann Even
 
 

 


Trésors d'archives > Brezhoneg > Lizher d'an Aotrou Roue Loeiz-Fulup

Lizher d'an Aotrou Roue Loeiz-Fulup


D'an nav a viz c'hwevrer 1836, ur barr-avel a ziskaras tour an iliz. Kinnig a reas neuze an Aotrou Bigot, ti-savour ofisiel an departamant, sevel an tour en dro evit ar priz a 7486 lur ha 80 sañtim.
 
D'an tri a viz ebrel e skrivas ar fabrisianed d'an Aotrou Eskob evit ma c'houlenfe arc'hant digant ministr ar relijionoù evit sikour fardañ un tour nevez. 4000 lur zo goulennet ouzh ar gouarnamant. Kannad ar vro an Aotrou De Toulgoet zo lakaet barzh ar jeu. D'eus e du An Aotrou de poulpiquet Eskob Kemper ha Leon a zo karget da welet Arc'heskob Paris an Aotrou de Quelen evit ma rofe pouezh da c'houlenn an Ergeïz. D’ar 27 a viz Kerzu ez eus bet klasket lazhañ ar Roue Louis-Philippe e Pariz. Nepell goude an darvoud e penn kentañ ar bloavezh 1837 ez eus bet kaset ul lizher d’ar Roue, ul lizher fin tre evit klask lakaat ar Roue da zigoriñ e yalc’h.
Daoust pegen uhel e voa ar re a oa karget da zifenn an dosier e Pariz n'eus ket deut bernioù moneiz da sevel an tour e-giz e faote d'an Aotrou Bigot .D'an 12 a viz meurzh 1937 ar stad a roe 1100 lur, ar c'huzul meur 500, ar gomun 300, ar fabrik 300 hag ur yelc'had a 500 lur a voe lakaet ouzhpenn a-berzh ar gouarnamant. Mont a rae ar sammad da 2700 lur, pell oa  deus ar 7500 lur goulennet gant an Aotrou Bigot. Sed perak o doa skrivet parresioniz Erge d'an Ao. Roue, evit klask sachañ evezh warno. 300 lur int deut a-benn da gaout setu zo bet reñket sevel un tour marc'had mat ha vil a-walc'h siwazh deomp. D'ar 14 a viz mae 1837 e oa roet al labour d'ober da L'haridon, mestr mañsoner.
 
Aotrou Roue,
Ar bloavezh 1836 a zo bet e gwirionez, leun a drubuilhoù evidomp. Gwall glac'haret omp bet o klevout hoc'h bet c'hwi teir gwech war bouez bezañ drouklazhet, hag an avel en deus diskaret tour iliz ar barrez d'an eil a viz c'hwevrer. Hogen dre vadelezh Doue, deuet hoc'h a-benn d'en em dennañ diouzh an taolioù-se ha spi hon eus e teuimp a-benn, gant aluzennoù an dud vat, da renkañ hon iliz ha d'adsevel hon tour. Emichañs n'en em gavo, en amzer da zont den ebet digalon a-walc'h da glask tennañ e vuhez digant ur Roue hag en deus degaset gantañ an eurvad e Bro-c'hall. Emichañs, ivez, ur wech renket mat an tour ganeomp, an avel n'he diskaro ket mui ha ne daolo ket ac'hanomp adarre en nec'hamant.
Ho servichourien, a-greiz-kalon hag ho keneiled gant doujañs.
                   
Notenn :  Gant al levr "Breiz izel" bet embannet er c'hantved diwezhañ eo bet brudet al lizher -mañ. Met ar skrid brezhonek n'eo bet roet nemet nevez-so gant Pêr Jakez Helias . Hag un droidigezh eo digant ar skrid gallek ? Pelec'h en deus -eñ diskoachet ar skrid-se den ne oar ha n'on ket deut a-benn da gaout ar skrid orin. Gant respont ar Roue e ouzomp eo bet skrivet war-lec'h ar 27 a viz Kerzu 1836 , daoust ha kaset eo bet  nemet e brezhoneg d'ar Roue ? Piv en dije troet dezhañ al lizher ?
 
Respont ar Roue :
 
Monsieur le préfet,
Le Roi a eu sous les yeux l'adresse en langue bretonne votée par le conseil de fabrique d'Ergué-Gabéric à l'occasion de l'attentat du 27 décembre.
Sa majesté a été touchée des bons et honorables sentiments qui s'y trouvent naïvement exprimés.
Désirant donner à cette commune un témoignage de sa bienveillance, sa majesté vient de lui destiner un secours de 300 francs pour aider aux réparations de la tour de l'église.
J'ai l'honneur de vous en donner avis, en vous priant, Monsieur, de prévenir M. le curé d'Ergué-Gabéric que cette somme va être remise à sa disposition par les soins de M. le trésorier de la couronne.
Agréez ...
Le secrétaire du cabinet.
Signé, Camille Vain
 
 

Trésors d'archives > Brezhoneg > Un trakt evit votadegoù 1883

Un trakt evit votadegoù 1883

Paotred An Erge - Vras,
 

Ar wech diwezhañ oa bet eleksion, me am-boa votet evit Louis Skividan hag e listenn. Ne damallan ket anezho da vezañ klasket konduiñ aferioù ar barrez, rak goude tout, pep hini en-deus droad da bresañtiñ, er marc'had, e varc'hadourezh, neus forzh pe ger fall kalite e vez ; mes ne c'hell ket forsiñ den d'e brenañ.

Ar wech diwezhañ eta, am-boa votet evit Louis Skividan hag e listenn : en dro-mañ, avat, ne votin ket evito, ha setu amañ perak :
Bremañ oa komañset adarre tud ar barrez da vezañ amezeien : disoñjet hon-doa an tammik dispac'h oa bet etrezo ar bloaz paseet.Gwelet 'zo bet frikoioù e pere e veze amezeien an div listenn ober asamblez ur barti kartoù pe ur barti kilhoù, heb disañsion na facheri ebet.
Ha bremañ ?
Deut eo Louis Skividan gant e listenn da zigor ar gouli oa kazi pare ! Evit ampech na c'hoarvefe mui ur seurt taol, me ho ped tout, va mignoned, da roïñ d'ar bemp a zo ar penn-kaoz eus ar freuzh ha d'ar re a heulh anezho, ur gentel a ne zisoñjfent ket anezhi, en ur votiñ evit hor Maer kozh hag evit e listenn.
Enebourien ar peoc'h a brometo deoc'h peb seurt traoù kaer, memes marteze d'ober ur porzh-mor en Erge-Vras, gant ur maltouter hag ur "chef de gare". Promesaoù kaer a reont, mes prometiñ ha derc'hel zo daou, ha daou zra disheñvel.
 Ne gredfoc'h ket anezho hag ho-pezo rezon, votiñ a rafoc'h tout-a-bezh evit ar Maer ha n'ho-pezo ket a geuz.
 
Yann ar peoc'h
 
Kemper, moulet e ti De Kerangal.
 
 

Trésors d'archives > Brezhoneg > Troioù-lavar

Troioù-lavar

 
Setu troioù lavar daspugnet en Erge-vras
 
  • AN TREN
Ar marc'h houarn o vont kuit eus an ti-gar Kemper, goustad, goustad...) :
Gisti gasta, paotred Kemper...Gisti gasta, paotred Kemper...(meur a wezh).
O sevel sav Sant ivi, buanoc'h buan
Deus da sikour, deus da sikour… (meur a wezh).
Buan tre, war an disken etrezek Rosporden :
N'eo ket dav, n'eo ket dav…. (meur a wezh).
  • AN AMZER
Kurun Kastellin,
Chom e barzh ho park ma'z out fin,
Arnev Kastellin,
Chom barz' labour betek ar fin.
Arnev Konk,
Kerzh d'ar ger ha serr an nor promp.
Arnev Kor',
Lamm b'an ti ha serr an nor war ho korr'
  • A-BEB-SEURT
Hennezh 'neus tremened Pont ar C'hleuyou.
Staotañ gant ar vezh dreist tour Sant Kaourintin.
Amañ a zo traou,

ha n'int ket deuet tout deus pardon Lokmaria.
An hini a gac'h div wezh bemdeiz, ne vo morse pinvidik anezhañ