Trésors d'archives > Pat. rural > Le costume breton d'Ergué-Gabéric

Le costume breton d'Ergué-Gabéric

 

Costume breton d'Ergué-GabéricLe costume de la première moitié du XIXe siècle

La seule représentation qu'on ait du costume féminin porté à Ergué-Gabéric se trouve dans un ouvrage de 1842 : "Les Bretons" d'Alfred de Courcy. Cette coiffe de type archaïque était appelée Pichou du breton Pitchourell qui désigne une coiffe à huppe ou à capuche. Cette coiffe a déjà été desinée par Olivier Perrin en 1810.
 
 
Cette lithographie signée Victor Coindre, dessinateur prolixe du XIXe siècle a été éditée par Thierry Frères.

A noter le titre en trois langues : français, anglais, allemand pour satisfaire la curiosité des celtophiles de l'Europe entière qui s'intéresse à la Bretagne  suite à la publication du Barzaz Breiz d' Hersart de La Villemarqué.
 
Dans le vêtement on voit parfaitement les trois corsages superposés qui composaient traditionnellement l'habit des jeunes filles. Le tablier porte de jolis couleurs gaies qui tranchent avec le noir qui s'imposera par la suite.
 
 

Retour


Trésors d'archives > Guerres > Fanch Balès dans la résistance

Fanch Balès dans la résistance

 
Le récit historique se constitue par le recoupement de documents d'époque et de témoignages d'origines diverses. Malgré sa conviction d'être dans le vrai, aucun témoin ne peut prétendre être détenteur de la vérité historique dans toute son ampleur et jusque dans le dernier détail. D'où la nécessité de continuer à recueillir des témoignages.C'est ainsi que dans ce numéro de Keleier Arkae, nous pouvons également vous présenter ce dont Madame Catherine Peton, sœur de François Balès, se souvient des événements qui ont trait à la Résistance dans le bourg d'Ergué-Gabéric en 1940-1944. Suivent trois témoignages de Jean Borossi, Robert Méhu et Jean Le Bris.

François Ac'h
 
 
Je remercie les responsables de l'association Arkae de me donner l'occasion de m'exprimer sur la résistance de mon frère François Balès. Beaucoup d'inexactitudes ont été dites ou écrites à ce sujet.
 
J'avais 20 ans quand a eu lieu le "coup du S.T.O.", le même âge que l'un des acteurs directs, Hervé Bénéat. Je travaillais au commerce familial avec mon frère François (2 ans de plus que moi) et ma sœur Thérèse (4 ans de moins). Vivant sous le même toit et en toute confiance mutuelle avec notre frère, nous étions obligées, ma sœur et moi, de connaître une partie des activités de François, et même, dans certaines circonstances, d'y participer. Ainsi, je me souviens de ce cantonnement dans le bourg, en juin 1940, d'un groupe d'aviateurs français : un général, ami de la famille Bolloré, avait fait se replier sur Ergué-Gabéric cette troupe démoralisée qu'un soir, à la tombée de la nuit, nous vîmes arriver en faisant le tour de l'église. Elle occupa plusieurs jours la salle de bal tenue par la famille Balès.
N'ayant pas d'autre issue que de se rendre aux Allemands arrivés à Quimper le 20 juin, ils ont cependant voulu éviter que l'unique camion en leur possession ne tombe entre les mains de l'occupant. Ainsi, un capitaine a demandé à François Balès de lui indiquer où ils pourraient cacher ce véhicule. Les Allemands auront connaissance de cette cachette plus tard, après avoir fait prisonniers les aviateurs. Quand ils vinrent le récupérer, il avait été saboté par Pierre Le Moigne et François Balès. Mais ils ne purent le réparer et durent le remorquer jusqu'à Quimper.
Les Allemands avaient laissé sur place deux militaires français qu'ils avaient chargés de la liquidation des réserves appartenant aux aviateurs : tabac, conserves, autres provisions… Les aviateurs en proposèrent à la famille Balès. Notre père s'opposa fermement à ce que nous acceptions. Ils invitèrent alors les gens à se servir. Le local fut rapidement vidé.

En ce qui concerne l'apparition clandestine sur le tableau d'affichage de la mairie, le 11 Novembre 1941, du poème de Victor Hugo, c'est dans la cuisine de chez Balès que cela a été décidé. C'est là que François et ses copains ("la bande du bourg") se réunissaient et écoutaient habituellement Radio-Londres (et non chez Lennon).
C'est dans cette cuisine aussi que plus tard sera tenue à jour une carte de Russie, avec les positions des armées allemandes, ce qui permettait de suivre leur retraite. Une devise, inspirée par Pierre Kéraval, y était inscrite : "il n'est pas nécessaire d'espérer pour entreprendre, ni de réussir pour persévérer"
 
Mademoiselle Anne (et non pas Marie-Louise) De Kervénoaël n'est pas venue de Saint-Pol-de-Léon à Ergué-Gabéric avant fin octobre 1943. Appartenant elle-même au Mouvement "Libération-Nord",
comme François Balès et ses amis, il lui avait été indiqué qu'elle pouvait convoyer vers le Bourg d'Ergué cinq jeunes Belges, déserteurs de l'Organisation TODT qui les employait dans la région de Saint-Pol. Ils ont été hébergés quelques jours chez Balès, avant d'être répartis en des lieux plus discrets. C'est ensuite par l'intermédiaire de François Balès qu'ils ont été recrutés dans les F.T.P. Le plus jeune d'entre eux se trouvera parmi les fusillés de Mousterlin. Quant à Melle De Kervénoaël, elle avait immédiatement été dirigée dès son arrivée vers la ferme de Sulvintin, guidée par notre grand-mère. Elle y a passé le reste de la journée.
 
A ma connaissance, François Balès n'a pas cherché à passer en Angleterre en 1941 en embarquant à Roscoff, à partir des indications de Melle De Kervénoaël, qu'il ne connaissait pas encore à cette époque C'est dès juin 1940 (vers le 25) qu'il avait envisagé un tel départ : il avait eu un contact à Quimper avec un ancien combattant et d'autres jeunes ; un bateau s'apprêtait à partir ; il fallait être au rendez-vous fixé près de la Poste… Il eut une conversation avec son père, qui arriva à le convaincre de renoncer à ce projet pour ne pas abandonner ses sœurs. Notre père est décédé un mois après. C'est sans doute à ce moment qu'il s'est plutôt orienté vers les possibilités de lutte sur place.
François s'est donc rapproché de ses copains de Lycée et de Jean Borossi, copain d'enfance, qui a pu le mettre en contact, par l'intermédiaire de Robert Méhu et Jean Pochet, avec Madame Le Bail, épouse du député de Plozévet. Il intégra ainsi le Réseau "Georges-France" dont elle était responsable pour la région. Début 1941, il était nommé responsable pour Ergué-Gabéric (voir attestations qui suivent).
Après le démantèlement du Réseau "Georges –France" et l'arrestation de Madame Le Bail, François, grâce à Jean Borossi, put prendre contact avec "Libération-Nord", dont le responsable était Antoine Le Bris, qui le chargea de constituer et diriger l'équipe du Grand-Ergué (voir attestations qui suivent).
 
J'en arrive à la destruction des dossiers du S.T.O. dans le four de la boulangerie Balès, et à ce qui se passa les jours suivants.
 
Le 14 janvier 1944, vers 19 heures, la voiture conduite par François Balès, contenant les dossiers provenant du cambriolage du S.T.O. s'arrête devant le fournil. Je savais que François avait pris la voiture de notre tante, avec son autorisation, pour aller à Quimper (son mari se trouvait prisonnier en Allemagne). Mais je ne savais pas ce qu'il était allé faire. Il est entré souriant dans la cuisine, m'a dit : "ça y est ! c'est fait !", et m'a rapidement expliqué.
Après avoir déchargé la voiture, rempli le four de papier et allumé le feu, François s'est empressé de rejoindre la ferme de Pennarun. Ses sœurs ont surveillé et alimenté le feu jusqu'au retour des garçons, qui ont continué la destruction des dossiers toute la nuit.
 
Au matin du samedi 15, un nettoyage minutieux du fournil est effectué, et toute trace de l'opération effacée, ce qui a été possible grâce à M. Le Goff, notre oncle, prévenu par Grand-mère et venu en char à banc de Sulvintin pour débarrasser cendres et pains brûlés en raison d'une surchauffe du four ; une autre partie du pain a été évacuée chez Madame Le Roux, notre tante, fermière au bourg. Par la suite, il a fallu remplacer la farine ainsi gaspillée, la farine étant à l'époque une denrée rare, strictement attribuée en fonction des bons de pain remis. C'est encore la famille Le Goff qui fera le nécessaire pour nous permettre, à la fin du mois, d'être en règle auprès des Services du Ravitaillement.
Passe le dimanche 16.
 
Le lundi 17 janvier, François se trouvait à Quimper, en particulier pour des achats de levure, quand deux hommes de la Gestapo sont arrivés chez nous vers 16 heures. Ils ont attendu François dans la salle du café, en posant quelques questions anodines et indirectes. Au bout d'un quart d'heure environ, je leur ai demandé de pouvoir continuer mon travail dans la cuisine. En réalité, c'était pour dire à ma sœur de demander aux réfugiés lorientais que nous logions chez nous (famille Talec) d'aller au-devant de François, par chacune des deux routes d'accès au bourg à partir de Quimper. Grâce à eux, et à Odette Coustans, rencontrée en route et rentrant elle même à Ergué, François et Pierre Moigne, prévenus, ne sont pas rentrés au bourg.
Hervé Bénéat quant à lui n'a pas été prévenu, et s'est fait cueillir par la Gestapo à 200 mètres avant d'arriver au bourg.
François et Pierre ont été hébergés ce soir-là et pour plusieurs jours, chez M. et Madame Gadel à Ergué-Armel. Monsieur Gadel était un retraité de l'armée, ancien combattant, ami de notre père.
Ce 17 janvier, il n'y a pas eu de perquisition par la Gestapo chez Balès, en particulier de la chambre de François. Heureusement, car ils auraient trouvé des documents compromettants, par exemple une fausse carte d'identité qui portait déjà sa fausse identité mais n'avait pas encore reçu le coup de tampon de la mairie (j'ai encore en ma possession les deux clefs de la mairie, l'une pour la porte extérieure et l'autre pour le local de mairie, qui servirent à François à s'y introduire).
Les cachets et tampons ramenés de Quimper avec les dossiers ont été enterrés (à l'intérieur d'une boîte en fer blanc) par notre grand-mère, puis remis à Jean Borossi pour permettre à la Résistance de continuer la fabrication de faux documents S.T.O.
C'est le lendemain, 18 janvier, que la Gestapo est revenue pour faire une perquisition, et là, ils n'ont rien trouvé à les intéresser, et ils n'on rien emporté.
 
Je signale que deux mois plus tard, alors que François passait de cachette en cachette dans les fermes d'Ergué-Gabéric, Melgven, Tourch… ma sœur et moi avons été arrêtées par les Feldgendarmes, et retenues à la Feldgendarmerie avant d'être transférées à la Feldkommandantur pour interrogatoire, dans le bureau du Feldtkommandant. Les Belges de l'Organisation TODT que nous avions hébergés venaient d'être pris dans le maquis de Châteaulin, et l'adresse de la maison Balès avait été trouvée dans les affaires de l'un d'entre eux. Nous avons été libérées dans la soirée. Notre chance est venue du défaut d'entente entre la Gestapo et la Feldgendarmerie, laquelle ignorait que nous avions hébergé ces Belges quelques mois auparavant »
 


Madame Catherine Péton nous a remis la copie d'un courrier que Jean Borossi lui adressait le 7 mars 1964. Nous y lisons la confirmation de ce fait bien établi :
"…c'était François qui avait la responsabilité du groupe d'Ergué et (…) c'est lui qui avait groupé tous les autres".
 
Mais qui avait sollicité l'engagement de Fanch Balès ?
"c'était François qui avait été contacté, par mon intermédiaire, d'abord par Jean Pochet. Puis, par la suite, il m'avait demandé mon opinion sur Le Bris, qui l'avait contacté en 1943-1944. Je lui avais dit qu'il pouvait marcher en confiance avec lui".
Nous savons ainsi comment s'est constitué le groupe d'Ergué-Gabéric du Réseau "Georges-France". Il y avait déjà, à Quimper, un groupe de ce Réseau, dirigé par Robert Méhu (employé à la gare, né en 1912, habitant Kerfeunteun) et comprenant Jean Pochet (instituteur d'Ergué-Armel, né en 1922 et beau-frère de Robert Méhu), Jean Borossi et Roger Le Bras (qui sera tué à Telgruc). C'est donc Jean Borossi qui signale Fanch Balès et le met en contact avec Jean Pochet.
Une attestation émanant de Robert Mehu, établie en mai 1985 à l'intention de Madame Péton, apporte les compléments suivants:
"Au début de 1941, accompagné de Madame Le Bail Jeanne (femme de Monsieur Albert Le Bail, député de Plozévet), en tant que chef de groupe au sein du Réseau de résistance "Georges-France", je suis allé à Ergué-Gabéric voir Monsieur François Balès, boulanger dans cette commune. (Madame Le Bail fut par la suite déportée, ainsi que son fils Georges).
Nous désirions que Monsieur Balès accepte d'assurer la constitution d'un groupe de résistance à Ergué-Gabéric et qu'il en assure la gestion. C'est sans hésitation qu'il accepta …"
Et plus tard, c'est donc Jean Borossi qui a encore encouragé Fanch Balès à rejoindre le Mouvement "Libération-Nord" dont le responsable quimpérois était Antoine Le Bris.
Madame Péton nous communique aussi un courrier récent (du 22 septembre 2004) de Jean Le Bris, le frère d'Antoine .
"Je savais qu'Antoine avait choisi ton frère comme adjoint, pour Quimper-Est et qu'il lui faisait une confiance sans limite. Il l'avait recruté pour "Libé-Nord" et l' "Armée Secrète" en septembre 1943.
"La mise à sac du S.T.O. a eu lieu le 14 janvier 1944, le vendredi en soirée. Et le mardi à midi, Antoine m'a dit que Fanch était "en cavale", la Gestapo étant venue chez toi pour l'arrêter le lundi après-midi. Ce dont ton frère l'avait prévenu par une voie que j'ai toujours ignorée, en lui disant où il se trouvait. Nous sommes montés tous deux à Kergoat-al-Lez en vélo. Antoine est entré dans la maison à l'adresse indiquée, après l'appel de Fanch qui surveillait la rue depuis le grenier de la maison. Quant à moi, je suis resté dehors, pour faire le guet, au cas où…
Nous sommes ensuite repartis, et je n'ai rien su de leurs échanges ; mon frère ne m'a fait aucune confidence, et je ne lui ai, du reste, rien demandé. C'était alors la règle de sécurité et nous étions satisfaits de savoir François à l'abri de la Gestapo."

Ces différents témoignages situent bien le rôle essentiel de Fanch Balès.
 
 
 

Trésors d'archives > Brezhoneg > Kanaouennoù ha Gwerzioù Marjan Mao

Kanaouennoù ha Gwerzioù Marjan Mao


Marjan Mao a oa anezhi ur vicherourez o labourat evit Bolloré er Veilh Baper en Erge-Vras. Gout a ouie ur bern kanaouennoù bet enrollet evit ar wech tout gant Daspugnerien Bro c'hlazig. Savet zo bet ur film diwar he fenn hag he gwaz Fañch a oa tremenet war France 3 e 1981. Setu un tañva eus e ouiziegezh war dachenn ar c'han.

Evit gouzout hirroc'h war Marjan lennit ar pennad gallek savet diwar he c'horre gant Bernez Rouz e 1982 :

Roll ar c’hanaouennoù bet enrollet gant Daspugnerien Bro c’hlazig.

 

1.    Me oa kaset da studi...   11.   Barzh en tu all da Bariz
2.    Pa oan paseal ar c’hoajoù glas   12.   Ar gemenerez 
3.    Al lez-vamm   13.   Deomp da laka bep a chik
4.    La jeune barbière   14.   Ar meliner 
5.    Merc’hed Langolen   15.   Intañv al lochenn
6.    Chañson ar mezvier mechant   16.   Ar plac’h yaouank kozh
7.    Ar pilhaouer   17.   Nouel
8.    Arru eo ar momant ma merc’h da zimeziñ   18.   Marie Louise
9.    Selaouit holl tud yaouank    19.   Al labousig ar c’hoad
10.  Kaeraat ra ar maezioù    20.   Pa oan tisken da vontroulez
 
 

9. Selaouit holl tud yaouank...

 
Selaouit holl tud yaouank, ur son nevez savet
War sujet ur plac’h yaouank he neus darempredet
 
Dont a reas un den yaouank d’he goulenn da bried
Met ar plac’h a respontas nije ket gouzañtet
 
Me,  ‘m eus ket evit an den-se an disterañ karantez
E peseurt mod e kouskefemp en ur memes gwele ?
 
Selaouit ‘ta merc’hig, ha klevet a-dra-sur
An den-se zo penvidik, c’hwi vo en ho plijadur.
 
Na yaes ket ‘ta va mamm baour da ober chagrin din
Kar hervez va santimant, biken na zimezin.
 
Kar me am eus prometet ar gwir fidelite
Da un den yaouank charmant dre ma vin e buhez.
 
E-barzh en e rejimant, eñ eo, ez eo ar model
Deus ar soudarded yaouank kuitaet a Vreizh Izel
 
Ha m’am mefe ar boneur da gaout un den vaillant
Me ne rafen ket a-forzh pa ‘nefe ket arc’hant,
 
Ar priejoù maleurus a weler er bed mañ
Ampechet int gant o zud da gemeret o c’hoant.
 
O ! Nann va merc’hig paour, n’ampechin ket d’ober,
Na da gemeret ho c’hoant ha pa blijo ganeoc’h.
 
_____________________________________________________

10. Kaeraat a ra ar mizioù

Kaeraat a ra ar mizioù, astenn a ra an deiz
Hag al lapoused a gan e-mesk an delioù nevez
 
Dre gichenik va zi, tud yaouank a dremen
O vont da bardoniñ ken joaius, ken laouen.
 
Met siwazh evidon-me ar c'haerañ devezhioù
A zo graet a velkoni hag a huanadennoù
 
Kar an hini a garan en deus va dilezet
Ha va c'halon digantañ d'e heulh en deus kaset
 
Ha va dilezet en deus met piv a ray din-me
Da grediñ en deus graet 'na gant gwir volonte
 
E-barzh kornik ma liorzh me 'm eus ur blantennik
He brankoù a zo disec'het, mervel a ra bep a dammik.
 
Kaer 'm eus mont alies d'he dourañ ha mont stank d'he gwelet
N'hellan ket dont a-benn da c'houzout he c'hleñved
 
Yaouankik evel dezhi diouti on heñvel
Ne ran nemet kastizañ dont a rin da vervel
 
Hiriv evit bevañ 'm eus ezhomm dousijenn
Ma c'halon e gwirionez en em gavo da viken
 
Mil mallozh d'an danvez pa lar din reuzeudik
N'emañ ket evurus evit bezañ pinvidik
 
Gwelloc'h e vez ganin bezañ  .... ha paourez
O vesañ al loened diouzh an noz o c'hoarvez
 
Kar eno da vihanañ war ur c'hrabanat plouz
Evit he ... bezañ paour, me 'm ije kousket didrouz.
 
Bremañ pa yan barzh ma gwele, ne ran nemet en em ruilhañ
Ne deuan ket a-benn an noz d'en em ziskuizhañ
 
Paour eo eñ em c'heñver, koulskoude e garan
Abalamour d'e holl vertuzioù a zo d'e santimant
 
Ma 'n eus soñj evel-se dont da vougañ an tan
Pe hini barzh e galon 'n eus skuizhet e-unan.

11. Barzh an tu all da Bariz

 
‘Barzh an tu all da bariz, Mon cher ami,
Zo ur serten plac’h yaouank, na douchin ket ma gallin miret
Zo ur serten plac’h yaouank, na douchin ket.
 
He neus daou, dri servicher, mon cher ami,
Me oar piv eo, e oant , don de di don don
Me oar piv eo, e oant, à la maison.
 
Ar c’hentañ zo keginer, ...
An eil zo paotr a gambr ...
 
An trede a zo kere
Hennezh eo he c’hoant
 
Ha neus graet dezhi ar botoù
Ar botoù ler lijer
 
Benn oan echuet ganti
Oan aet d’o c’has d’ar gêr.
 
‘N ur wiskañ dezhi he botoù
Dezhi n’ur lavaret
 
Me garfe va mestrezig
Be’añ en ho kostez kousket
 
En ur gwele koat koaret
Bordet a zantelez
 
Hag ar rosignol bihan War ar bank o kanañ

 

 


12. Ar gemenerez

 
Selaouit hag ho klevfot, ho klevfot kanañ
Ar chañson nevez savet, kompozet ar bloaz-mañ
 
‘Zo savet d’ur gemenerez he anv Maïvon
He neus tailhet rochedoù d’an Aotrou ar baron
 
Rochedoù lien fin, rochedoù lien tanv
A zo brodet war an daouarn, gwriet gant neud arc’hant.
 
‘Benn oan achuet gante, e oant laket en ur pakad kloz
Neuze e yae Marrivonig d’o c’has d’ar gêr d’an noz.
 
Deboñjour deoc’h paotr lakez, ha c’hwi palafrinker
Ha c’hwi lavarfe din-me, h’ar baron zo e kêr ?
 
Ar baron diouzh e wele, glevas buan an trouz
Hag a c’houlas piv zo aze war ar parviz ?
 
Piv zo aze war ar parviz d’an eur mañ diouzh an noz
 
N’eus nemet Marivonig, ho ponamiez koant,
A zo deut da gas rochedoù deoc’h-c’hwi Baron yaouank
 
- » Digor an nor paotr lakez, ha digorit neï frank
« Vit ma gallo Marivonig dont d’am gwelet d’am c’hambr
 
Pa edo Marivonig ‘ vont d’an dirioù d’an nec’h
Ar Baron lampon sache dei war he brec’h
 
Didostit Marivonig vit aour na vit arc’hant
Deut da aozañ din va gwele, depech ma teus c’hoant
 
Me ne ran ket kant mil foutr gant aour nag an arc’hant
Me a gousko un nosvezh gant ur baron yaouank.
 
_____________________________________________

14. Deomp da lakat beb a chik

Deomp da lakat beb a chik en enor d'ar gwraget
Hag an hini n'en deus ket a gas anezhañ da gawet
 
Ar wreg a laras d'ar vatez digant un aer da c'hoarzhin
Kaset lein d'ar mevel bras kazi sur ne savo ket ken
 
Petra a zo gantañ c'hoarvezet e-barzh an noz
Dec'h da noz o tebriñ koan e oa yac'h ha dispoz
 
'vel ma mestrez ez on bet ha 'm eus paket ma marv
Met ne laran ger da zen, din va unan ar gwashañ.
 
Gwall abred on komañsetr da vouchañ d'ar merc'hed
An dra-se zo penn kaoz din on chomet krakoset
 
Reteti tra la lenig, soubenn an amann rouz
Va zad oa un tamm brav a baotr, me zo chomet pikouz.

14. Ar Meliner

 
Ken Trist eo va flanedenn, aet on skuizh o ouelañ
E-kreiz va brasañ anken, ‘n em lakan da ganañ
 
Da welet ha me gavo remed d’am foan spered
O kontañ deoc’h va c’hlemmoù tud yaouank selaouet.
 
Me zo ur paour kaezh meliner, hi oa merc’h tiegezh
Goude bezañ he c’haret , me oa karet ivez.
 
Evel ne oa etrezomp nemet ur park hebken,
Vijomp bepred asamblez, o c’hoari, o pourmen.
 
O c’hoari, o ebatat, hep kontañ hep muzul
Ar c’hatekiz a-wechoù, an oferenn d’ar sul.
 
An dud demeus hor gwelet lavare etrezo,
‘Renkomp be’añ breur ha c’hoar pa n’em heuliomp ato
 
Nikun n’en nije soñjet e oa an ebatoù,
Oc’h ober ar skoulm kentañ etre ar c’halonoù
 
Mes ar vugaleaj eürus zo pell zo tremenet
A-boan graet ar pask kentañ, ni oa dispartiet
 
Hi oa kaset da Vrieg, lakaet e pañsion,
Me yeas gant va c’herent en tu all d’ar c’hanton.
 
Va zad o vezañ meliner, feurmas ur veilh nevez,
Ret e oa din labourat ha cheñj krenn a vuhez.
 
Deskiñ lemmat ur velin, ober paotr meliner,
Digoriñ nor ar skulchoù, pep tra en ur ger.
 
Met dont a reas ar mare da vont er maez ar vro
Deus va c’hoarezig vihan ne glevan ket keloù
 
Deus he c’herent kennebeut, ne glevan ket kaozeal
Hep ne c’hallan goulskoude, donet o disoñjal.
 
Echu va dri bloaz servij da viz eost diwezhañ,
Degouezhet on e ti va zad laouen en ur ganañ,
 
Hag evel d’ur goulvenig eo libr he divaskell
‘N ur vont maez deus ar gaoued a gan, a nij a-bell,
 
O vonet prestik goude da wel’ ma mignoned
Distro on deus va hent hep digarez ebet.

 

 

Retour


Trésors d'archives > Gwerz an Ivantor

Gwerz an Ivantor

La loi de séparation de l'église et de l'état est votée le 9 décembre 1905.  Dès le 9 décembre, le Conseil de fabrique envoie la protestation suivante : « Nous remettrons les biens de notre fabrique paroissiale qu ‘à l’évêque de Quimper ou à son délégué, et protestons à l’avance contre toute dévolution qui serait faite de ces biens à n’importe quelle association malgré nous et en violation des lois de l’église ».Les choses se corsent le 2 mars 1906. Le préfet ordonne l’inventaire des biens de l’église dans un climat quasi insurrectionnel. La complainte de l’inventaire (Gwerz an Ivantor » nous donne le détail de la journée.

1

D'eus a lein an neñvoù

Taolit warnon ur sell

M’ho ped,spered santel

Roït din ho krasoù

2

C’hwi Sant Charlez, m’ho ped,

Dre ma’z hoc’h va faeront

Kennerzhit va spered

Ha tommit va c'halon.

3.     

Roït din an talanchoù

Pere am-eus ezhomm

'Vit displeg 'n torfejoù,

Erruet er c'hanton

4.     

Dre urzh 'n Aotrou prefed

Kerkent ha goulou deiz

'N iliz dle be'añ kelc'het

E-barzh bourc'h An Erge

5.     

Dre ma oa un torfed,

Ar pezh e-noa d'ober

Abred ' oant partiet

D'eus ar ger a Gemper.

6.     

Ar jañdarmetennoù

'N em lakas da gargañ,

Dirak maner ar c'hleuzioù

'Vit mont buanoc'h c'hoazh.

7.     

'Vel ur bouted kelvez,

O gwelet oa eskamm

Entrel e bourc'h Erge

Holl oant dre an daoulamm.

8.     

Adjudant ar c'harter

Me a gred o lakas

Pemp kichen peb skalier

O sabrinier en noazh

9.     

'Raok m'erruent e ker

Oa klevet ur c'horn-boud

Ha mouezh trist ar c'hleier

Evit ober da c'hout

10.   

Tud a feiz, a galon

'Vel poulzet gant 'n avel foll

D'ansav o relijion

yelas 'n iliz 'n un taol.

11.   

Si vis pacem pax bellum

Raktal an norioù oa prennet

Ar re-se oa komzoù Samson

Pa gombatas ar Filistined.

12.   

Gwraged Kerfrez ha Lezerge

Vije stropet gant ur chadenn,

Ha konduet da Gemper goude,

Pa 'nefe urzh ar c'habiten.

13.   

Klasket 'n oa mont er vered,

'Vit sikour ar re-all,

Goude ma oa bet kelc'het

Dre urzh an dud fall.

14.   

Kouezhañ 'rae kalzik glav

Pa 'n em gavas ar c'hontroler

Gant daou zen gwisket divalav

Hag ivez ur c'homiser.

15.   

Daou gantonier oa prezant

'vit servij da destoù

dre urzh ar gouarnamant

Gant aon da goll o flasoù.

16.   

N'eo ket ret be'añ difisil

'Vit ober ur seurt micher

Ober rankont soubenn vijil

C'hwec'h real bemdeiz 'zo dister.

17.   

Neuze ar c'hontroler er penn

'Vel ur vandenn tud nec'het

A yaent da zispleg o lezenn

Kichen dor ar porched.

18.   

Eno, e rankent selaouet

Div brotestasion

Hini Jañ-Mari Nedeleg

Hag hini an Aotrou person.

19.   

Boñjour, eme ar c'hontroler

Me c'houl an nor digor

Me 'zo deut a Gemper

'Vit ober 'n Ivantor.

 

Komzoù 'n Aotrou Person

20.   

Choazet on gant Doue,

'Vit prezek e lezenn,

Ne c'houzantin morse

'N digor ne 'po biken

21.   

'Vel person ar barrez,

Me 'ra deoc'h un ali

C'hwi ' ra ur fallagriezh

Lako dichañs en ho ti.

22.   

Kalon 'po da brofaniñ

Ti redemptor ar bed :

Potius mori quam foedari

Ne drec'hoc'h biken bretoned.

23.   

Meur a iliz 'zo bet ruiet

Gant gwad kristenien fidel

'n ur gombatiñ frañmasoned

O tifenn al lec'hioù santel

24.   

Herodias en oa goulennet,

Dre un ali treïtour

Vije laket war un asïed

Penn sant Yann Badezour.

25.   

Sant Laorañs, Sant Sebastian

O doa gouzantet ar marv

Kentoc'h evit mankout d'o lezenn

Breizh 'ra kalz enor dezho.

26.   

Ar profed Isaï, gwechall

Oa heskennet dre an hanter

Dre ma oa vel kallez all

Bepred fidel d'hor salver

27.   

Ar vaouez Machabe

Hag he seizh krouadur

Sant Eleazar goude-se

Zo bet merzherien pur

28.   

D'ar marv seurezed zo aet

Hervezh lavar an istor

Amzer Robespier me gred

'N ur ganañ ar "Veni creator".

29.   

A-viskoazh zo kombachoù

A-viskoazh zo brezel

Ar c'hentañ oa en neñvoù

Gant arme sant Mikael.

30.   

Pere en doa kombatet

Drouk-Aeled Lusifer

Dre ma oant 'n em revoltet

A-eneb d'o c'houer.

31.   

Gant an intañvez Judit

Ar jeneral Holofernes,

A oa dibennet e publik

dre ma oa ur païen didruez.

32.   

Tobi pa yeas da gousket

A oa un den dispar

A-benn ma oa dihunet

E oa dall pebezh glac'har.

33.   

Nabukodonozor, ur roue

'N oa graet ur statu vras

Ur menik a-berzh Doue

Kerkent her bruzhunas.

34.   

Galloud ar frañmasoned

Zo ivez memestra

Ar re-se vo diskaret

Pa soñjint an nebeutañ.

35.   

Dre c'hras ar brofeted

Me am oa douetañs,

C'hwi pije sikouret

Disenoriñ ar Frañs.

36.   

War Menez Sinaï gwechall,

Oa lennet an dekalog,

Me ho ped da studial

An dekved artikl 'vit o lod.

37.   

Ar bloavezhioù a dremeno,

'vit skoazellañ ur seurt lezenn,

O brud fall bepred a chomo,

E-touezh ar bobl kristen.

 

Komzoù Jañ-Mari Nedeleg

38.   

E anv "Conseil" ar fabrik

Me lavar a-vouezh krenn

En desped d'ar republik

Ni chomo kristenien.

39.   

Me lavar e Brezhoneg

Ma faot deoc'h ivantoriñ

C'hwi 'peus netra da welet

Pep hini zo mestr en e di

40       

Gant rezon ne c’houzantin ket

Hon iliz gant e holl madoù

Vefe estimet ha prizet

Roet deomp gant hon tadoù.

41.   

Vel hon tud kozh, ni zo fidel

Lezomp a-gostez hon anken

D'an iliz ha da Vreizh-izel

holl tud erge savomp hor penn

42.   

Na pegen kaer eo hon iliz

Gant un tour-mein kizellet

Amañ kozh ha yaouankiz

Holl hon deus tremenet.

43.   

Sevel a ra dreist an douar

E benn echuet gant ur groaz

Dreist an drubuilh hag ar glac'har

Gwern burzhudus dreist ar mor bras.

44.   

Pet paotr mat zo bet gwelet

En amzer vremañ ha gwechall

Dre an nor-dall frank digoret

O tougen banniel Sant Gwenal.

45.   

Pet kristen mat vez joaïus

Pa wel d'eus an tourioù

An dud o tont niverus

Vit asistañ en ofisoù.

46.   

'N ur vont war-zu joa an eured

E vez klevet forzh kalonoù

Pe tristidigezh ar vered

o skeïñ beb sort poulzadennoù.

47.   

Dre ma oa da Zoue fidel

E harzhik ker Babilon

Oa taolet ar profet Daniel

En ur foz e-touezh seizh lion.

48.   

Habakuk, den a galon

Dre ur vlevenn gant un Aël

Oa douget betek Babilon

Vit kas boued da Zaniel

49.   

Bev a-benn seizh devezh goude

daniel a oa sortiet

Ken souezhet oa ar roue

Ma oa 'n em gonvertiset.

50.    Josue dre ur mirakl dispar

Evit hiraat an deiz

Harpas an heol hag al loar

Evit avantach e arme.

51.   

Na pegen kaer oa gwelet

Uc'h ar gerik Gabaon

An heol a oa harpet

Al loar uc'h Aialon.

52.   

Mar gallfe ar spered furchal

hag ar planedennoù lennet

Sekrejoù don ar vein gwechall

Vefe kurius bras da glevet.

53.   

C'hwi rento kont 'eus an drama

Da zoue e traonenn Josafat

Pa sono ar varn diwezhañ

'Vit separiñ ar fall d'eus ar mat.

54.   

Morse 'm eus graet mechantiri

Na d'am mamm na d'am zad

Mes ma faot deoc'h ivantoriñ

Me a gred c'hwi 'po koat.

55.   

Neuze ar c'homiser Judik

A respontas en ur grenañ

E anv ar republik

An nor vo drailhet memes-tra.

56.   

Daou zen oa gant loc’hoù

Da heuilh ar c’hontroler

Evit drailhañ an norioù

O min a verke sklaer.

57.   

O jiletenn a oa re verr

Na pegen strizh oa o bragoù

O roched, mat d’ar pilhaouer,

Ha kalz re hir oa o botoù.

58.   

Me gred e oant ofiserien,

D’eus kompagnunezh an heol,

Gwech e klaskont an aluzenn,

Gwech labouront ‘vit Per ha Paol.

59.   

Kerkent ma oa eizh eur sonet,

E komañsas an taolioù,

War dor an iliz beniget,

En desped d’an daeloù.

60.   

Me c’houlenn war ma daoulin,

O ? pa soñjan, na tra iskis ;

Ne welin mui ur seurt krim,

Drailhañ dorioù hon iliz.

61.   

Heb respet ‘vit ar re varv,

Un nebeut jañdarmetennoù,

C’hoant dezho d’ober o faro

A savas war ar bezioù.

62.   

Neuze oa bet ur boulzadenn,

Gant un niver bras a dud

A forsas anezho da ziskenn,

Didrouz ‘vel ma vijent mut.

63.   

Goude ma oa drailhet an nor,

Gant paotred ar c’hontroler

A soñje dezho kaout digor,

Mes diouzhtu oa ur voger.

64.   

Pa oa foeltret ar voger,

Int a soñje, oant paotred vat

Mes n’oa ket echu an afer,

Goude oa treustennoù koat.

65.   

Pa sonas kreisteiz e ker,

E oant klevet o c’houlenn dour

Diouzhtu oa aet ur mesajer

Da Gemper da c’houlenn sikour.

66.   

Raktal ar prefed Colignon

C’hortoz keloù, pad ar mintin,

Ro urzh da gas ur vatailhon

Hag ar c’homandant Quentin.

67.   

Pa erruas ar soudardet,

Gant o munisionoù,

Evit daou zevezh ganto boued,

Ha me gred kartouchennoù.

68.   

Ouzhpenn pevar c’hant anezho

Unan bennak d’eus ar barrez,

Kazi holl pa soñjent en o bro,

War o bizach oa tristidigezh.

69.   

Un tabouliner oa plaset,

Evit son teir abadenn,

Ar c’homiser ‘n oa goulennet

Digor e anv al lezenn.

7O.  

Kerkent, vel ur mesajer,

Ar c’hoñseilher jeneral

A savas war ur voger,

Evit iñploriñ ha suplial.

71.   

<< E anv, kristenien ar c’hanton,

Eme an Aotrou Servigny,

Me lavar a-greiz kalon,

Paotred kalet poent eo echuiñ.>>

72.   

Karet gant an dud a-feson,

E gomzoù oa selaouet,

Ha memes an Aotrou Person,

‘n oa truez d’eus ar soudardet.

73.   

Ar peoc’h oa bet sinet,

Diwezhat d’eus an abardaez ;

Goude , ivantor a oa graet,

E Kerdevot ha Sant Gwenole.

74.   

Ur jañdarm, heb damantiñ,

E brieg oa bet gwelet,

Pa oar aet da ivantoriñ,

Kriz e keñver ar merc’hed.

75.   

Ur vedalenn aour ‘n oa bet,

Ha memes unan militer,

Un nebeut taolioù war e veg,

Hag ar votez en e revr.

76.   

An neb a vez lous e fri,

Koulz en Erge hag e Brieg,

Hervez ma lavar pep hini,

Vez anveet merc’hiek.

77.   

Enor da Vreizh da viken,

diskouezet en deus sklaer,

Ez int d’eus gouenn ar verzherien,

Ha fidel d’hor salver.

78.   

Un nebeut kristenien vat

Zo bet klozet er prizonioù,

Dre ma ‘n oa dalc’het mat

O tifenn an ilizoù.

79.   

Pennarun hag Ar Gall,

D’eus paotred kalet Brieg,

D’eus Landelo oa un all,

An Aotrou kure Dantec.

80.   

E parrez Tourc’h ur marichal,

Hag ar Roue oa chadennet,

Evel ar sent gwechall,

D’ar prizon oant kunduet.

81.   

Aotrou kure Langolen

Piedoye, e anv mat,

Dre ma oa start d’e lezenn,

Zo bet er prizon ur pennad.

 

Diskan

Enor da gristenien Arvor,

Koulz en deiz hag en noz

int sur da gaout digor,

Gant Sant Per ar baradoz !

 


Klemmgan Bro Eliant

Klemmgan Bro Eliant

gant Guillaume Kergourlay

E miz Gouere 1989 zo bet savet un abadenn barzhoniezh ha sonerezh evit gouel 500vet bloavezh Itron Varia Kerzevot.
Savet zo bet ur mell barzhoneg e galleg anveet Rhapsodie Macabre sur la peste d'Elliant, dibunet eo bet gant François Kergourlay heuliet gant sonerezh Michel Boedec.
Embannet eo bet ar varzhoneg-se gant daou bezh bihan en araok, unan anezhe e brezhoneg. Dre m'eman mojenn Bosenn Eliant penn da benn e glad an Erge Vras e lakaomp anezhe da gaout brud en dro :
 
Etre stêr Odet ha Stêr Jet
'Zo un enez kreiz an douaroù
Bro Eliant a vez hanvet :
Pinvidigezh ha burzhudoù !
 
Bro Eliant zo distro n' bed ;
Mes ma bed din zo barzh ma fenn
Pa echuo ma fenn ar bed
Ma spered vo atav dibrenn
 
An dud vev hag ar re dremenet
'Zalc'h yaouankiz da virviken
An norioù zo d'an holl digoret
Ar c'halonoù leun startijenn
 
Ne neus drouk-lazh na laeronsi
Na c'hoant drouk 'ba' spered ebet.
Bro Eliant eo evel ma zi,
Ur c'helc'h digor e-kreiz ar bed !
 
E Bro Eliant ema ma c'havel,
E Bro Eliant e vo ma bez
Ne neus lec'h all da vont da vervel
Peogwir aman 'man ma buhez
 
Me n'on nemet ur c'hozh miliner
Em c'halon n'eus na kaon na keun
Na drouk-lavarout na drouk-ober
Mes ma meilh din a flask ar greun.